UMS 18 ;
• mal satışları,
• hizmet sunumları, ve
• faiz, isim hakkı ve temettülerden kaynaklanan
hasılatın muhasebeleştirilmesinde
uygulanır.
Mallar, işletme tarafından satış amaçlı üretilen malları ve
yeniden satış için satın alınan
malları içerir.
Hizmet sunumu, genelde işletme tarafından sözleşmeye bağlanmış bir
görevin belirlenmiş bir
süre zarfında yerine getirilmesini kapsar. Hizmetler tek bir dönem
ya da birden fazla dönemde
sunulabilir. İnşaat taahhütleri ile ilgili hizmet sunumuna yönelik
sözleşmeler “UMS 11: İnşaat
Sözleşmeleri” kapsamında muhasebeleştirilir.
Faiz, nakit veya nakit benzerlerinin kullandırılmasından ya da
işletmeye borçlanılmış tutarlar
üzerinden talep edilen gelirleri içerir.
İsim hakkı, işletmenin uzun vadeli varlıklarının kullanımı ile
ilgili gelirler. Örneğin, patentler,
ticari markalar, telif hakları ve bilgisayar yazılımlarını kapsar.
Temettüler, ortaklara sahip oldukları belli tertip sermaye ile
orantılı olarak dağıtılan karları
içerir.
UMS 18 Kapsamına Dahil Edilmeyen Hasılatlar
Nelerdir ?
Aşağıdaki işlemlerden doğan hasılatlar UMS 18 kapsamı dışındadır:
• kiralama anlaşmaları (bkz UMS 17: Finansal
Kiralamalar),
• özkaynak yöntemi uyarınca muhasebeleştirilen
yatırımlardan doğan temettüler (bkz
UMS 28: İştiraklerdeki Yatırımlar),
• UFRS 4: Sigorta Sözleşmeleri kapsamındaki sigorta
sözleşmeleri,
• finansal varlıklar ve mali yükümlülüklerin gerçeğe
uygun değerindeki değişiklikler ya
da elden çıkarılmaları (bkz UMS 39: Finansal Araçlar:
Muhasebeleştirme ve Ölçüm)
• diğer dönen varlıkların değerindeki değişiklikler,
• tarımsal faaliyetlerle ilgili biyolojik varlıkların
ilk defa muhasebeleştirilmesi veya
gerçeğe uygun değerindeki değişiklikler (bkz UMS 41: Tarımsal
Faaliyetler),
• tarımsal ürünlerin ilk kayda alımı (bkz UMS 41:
Tarımsal Faaliyetler),
• madencilik faaliyetleri.
Hasılat Nedir ?
Hasılat, ortakların sermayeye katkıları dışında, özkaynakta
artışla sonuçlanan ve işletmenin
dönem içindeki olağan faaliyetlerinden elde edilen brüt ekonomik
fayda tutarıdır. Hasılat,
yalnızca, işletmenin kendi adına aldığı ve alacağı brüt ekonomik
fayda akışlarını içerir.
Üçüncü kişiler adına tahsil edilen satış vergileri, mal ve hizmet
vergileri ve katma değer
vergisi gibi tutarlar işletme tarafından elde edilen ekonomik
yararlar değildir ve özkaynakta
artış yaratmadıkları için bu tutarlar hasılat dışında
bırakılırlar.
Hasılat Nasıl Ölçülmelidir ?
Hasılat alınan veya alınacak olan bedelin gerçeğe uygun değeriyle
ölçülmelidir. Bir işlem
sonucunda doğan hasılat tutarı genelde işletme ile varlığın
alıcısı veya kullanıcısı arasındaki
anlaşmayla belirlenir.
Hasılat, ticari iskontolar ve miktar indirimleri de göz önünde
bulundurularak, alınan veya
alınacak olan bedelin gerçeğe uygun değeriyle ölçülmelidir.
Bununla beraber, hasılata dahil
edilmiş olan tutarın tahsil edilebilirliği ile ilgili bir
belirsizlik ortaya çıkarsa aşağıdakiler gider
olarak muhasebeleştirilir:
● tahsil edilemeyen tutar, veya
● tahsilat ödemesinin muhtemel olmadığı tutar
Bunlar, başlangıçta muhasebeleştirilen hasılatın düzeltilmesinden
ziyade gider olarak finansal
tablolara yansıtılır.
Nakit veya Nakit Benzerleri Girişinin
Ertelendiği Durumlarda Hasılatı Nasıl
Ölçmelisiniz?
Bedelin gerçeğe uygun değeri gelecekteki tüm tahsilatların emsal
faiz oranı ile iskonto
edilmesi yoluyla belirlenmelidir.
Anlaşma uygulamada etkin bir finansal işlem niteliği taşıyorsa,
tutarın gerçeğe uygun değeri
ve nominal değeri arasındaki fark faiz geliri olarak
muhasebeleştirilmelidir.
Emsal faiz oranını nasıl belirlersiniz?
Emsal faiz oranı aşağıdakilerden biri ile daha anlaşılır biçimde
belirlenir:
● benzer kredi derecelendirmesine sahip bir işletmenin benzer
finansal araçları için
geçerli olan faiz oranı, veya
● aracın nominal değerini ilgili mal veya hizmetin cari nakit satış
fiyatına indirgeyen faiz
oranı.
Mal veya Hizmetlerin Takasında Hasılat Nasıl
Ölçülmelidir?
Eğer mal veya hizmetler içerik ve değer bakımından benzer mal veya hizmetlerle takas
ediliyorsa, takas hasılat yaratan bir işlem olarak
değerlendirilmez. Belirli bir yerdeki talepleri
zamanında karşılamak için farklı yerlerdeki petrol ve süt ürünleri
gibi stoklarını değiştiren
veya vadeli takasa konu eden satıcılarda bu duruma sıkça
rastlanır.
Eğer mal ve hizmetler benzer olmayan mal ve hizmetler karşılığında satılırsa veya verilirse,
takas hasılat yaratan bir işlem olarak değerlendirilir ve alınan
mal veya hizmetlerin gerçeğe
uygun değerinden transfer edilen nakit ve nakit benzeri tutarının
düşülmesi suretiyle ölçülür.
Ancak, alınan mal veya hizmetlerin gerçeğe uygun değeri güvenilir
şekilde ölçülemezse,
hasılat elden çıkarılan mal veya hizmetlerin gerçeğe uygun
değerine nakit veya nakit
benzerleri tutarının eklenmesi suretiyle ölçülmelidir.
Birden Fazla Unsur İçeren İşlemler Nasıl
Ayrıştırılmalıdır?
Bu standarttaki muhasebeleştirme ilkeleri genellikle her bir
işleme ayrı ayrı uygulanır. Ancak
bazı durumlarda, muhasebeleştirme ilkelerini işlemin özünü
yansıtabilmek amacıyla, tek bir
işlemin ayrıştırılabilir kısımlarına ayrı ayrı uygulamak gerekebilir.
Örneğin; bir ürünün satış
fiyatı, ayrıştırılabilir nitelikteki satış sonrası hizmet tutarını
da içeriyorsa bu tutar ertelenir ve
hizmetin gerçekleştirildiği dönem boyunca hasılat olarak
muhasebeleştirilir.
Birbiriyle bağlantılı bir işlemler serisinin bir bütün olarak değerlendirilmediği takdirde ticari
etkisinin anlaşılamadığı durumlarda, muhasebeleştirme ilkelerinin
iki veya daha fazla işleme
birlikte uygulanması gerekir.Bir işletmenin malları satarken aynı
anda daha sonraki bir tarihte
söz konusu malları geri satın almak için ayrı bir anlaşmaya
girmesi buna bir örnektir.
Malların Satışından Doğan Hasılat Finansal
Tablolara Ne Zaman Yansıtılmalıdır?
Hasılatın muhasebeleştirilmesi için gereken beş kriter, aşağıda
belirtilenlerin devirlerine
odaklanarak incelenmelidir:
● Mülkiyetle ilgili riskler ve getirilerin devri, ve
● Yönetim etkinliği ve kontrolün devri.
Beş kriter
Malların satışından doğan hasılat aşağıdaki durumlardan beşi de
gerçekleştiğinde
muhasebeleştirilmelidir:
1. işletmenin malların mülkiyeti ile ilgili önemli risk
ve getirileri alıcıya devretmiş olması,
2. işletmenin satılan mallar üzerinde etkin kontrolünü
veya genellikle malların sahipliği ile
ilişkilendirilen yönetim etkinliğini sürdürmemesi,
3. hasılat tutarının güvenilir biçimde ölçülebilmesi,
4. işlemle ilgili ekonomik yararların işletmeye
girişinin muhtemel olması,
5. işlemle ilgili yüklenilen ya da yüklenilecek
maliyetlerin güvenilir biçimde ölçülebilmesi.
Mülkiyetin Devri: Bir işletmenin mülkiyetle ilgili önemli riskleri
ve getirileri ne zaman
alıcıya devrettiğini değerlendirmek için işlemin koşullarının
incelenmesi gereklidir. Çoğu kez
risklerin ve getirilerin devri aşağıdakilerle aynı zamana denk
gelir:
● mülkiyet hakkının devri, ya da
● mülkiyetin alıcıya geçmesi.
Bazı durumlarda ise, bu ikisi aynı zamanda meydana gelmez ve
mülkiyet ile ilgili risk ve
getirilerin devri ile mülkiyetin alıcıya devri farklı zamanlarda
gerçekleşir.
Örneğin bir kişi ikinci el bir araba aldığı zaman arabanın bedeli
bir kere ödenip kullanılmaya
başlandığında söz konusu aracın sahipliği ile ilgili risk ve
getirilerin alıcıya geçmesi
olağandır. Mülkiyet hakkının devredilmesine birkaç gün bile olsa
durum aynıdır.
Mülkiyetle İlgili Önemli Risklerin Elde Tutulması: Eğer bir
işletme mülkiyetle ilgili önemli
riskleri elinde tutuyorsa, işlem bir satış olarak değerlendirilmez
ve hasılat
muhasebeleştirilmez.
Hasılat ve giderlerin eşleştirilmesi: Aynı işlem veya olayla
ilgili hasılat ve giderler eşzamanlı
olarak muhasebeleştirilir. Buna hasılat ve giderlerin eşleştirilmesi adı verilir.
Giderlerin güvenilir biçimde ölçülememesi durumunda, gelir
tablosunda hasılat kaydedilmez
ve malların satışı ile ilgili halihazırda alınmış olan bedel
yükümlülük olarak
muhasebeleştirilir.
Hizmetlerin Sunumundan Doğan Hasılat Ne
Zaman Muhasebeleştirilir?
Hizmetlerin sunumu ile ilgili bir işlemden doğan hasılat, sonuç
güvenilir bir biçimde tahmin
edilebildiğinde, işlemin bilanço tarihindeki tamamlanma derecesine
göre muhasebeleştirilir.
Bu durum aşağıdaki dört koşulun karşılanması durumunda oluşur:
● Hasılat tutarının güvenilir bir biçimde ölçülmesi,
● İşlemle ilgili ekonomik yararların işletmeye girişinin muhtemel
olması,
● İşlemin bilanço tarihindeki tamamlanma derecesinin güvenilir bir
biçimde ölçülmesi,
● İşlem için katlanılan maliyetler ile işlemin tamamlanması için
gereken maliyetlerin
güvenilir bir biçimde ölçülmesi.
İnşaat sözleşmeleri ile ilgili hasılat hakkında daha fazla bilgi
için UMS 11: İnşaat
Sözleşmeleri’ni inceleyebilirsiniz.
Tamamlama yüzdesi yönteminin kullanılması
Hasılatın bir işlemin tamamlanma derecesine göre
muhasebeleştirilmesi genelde tamamlama
yüzdesi yöntemi olarak adlandırılır. Bu yönteme göre hasılat,
hizmetlerin sunulduğu hesap
dönemlerinde finansal tablolara yansıtılır. Hasılatın bu yönteme
göre muhasebeleştirilmesi bir
dönemde verilen hizmet faaliyeti ve performansı hakkında yararlı
bilgiler sağlar.
Tamamlama yüzdesinin tespiti
Bir işlemin tamamlanma derecesi çeşitli yöntemlerle tespit
edilebilir, örneğin;
● yapılan iş ile ilgili bir inceleme,
● bilanço tarihine kadar verilen hizmetlerin verilecek toplam
hizmetlere oranı,
● işlemin tahmini toplam maliyetleri içinde bugüne kadar katlanılan
maliyetlerin oranı.
Sadece bugüne kadar verilen hizmetleri yansıtan maliyetler bugüne
kadar oluşan
maliyetlere eklenir. Sadece verilen veya verilecek olan hizmetleri
yansıtan maliyetler
işlemin tahmini toplam maliyetine eklenir.
Faiz, İsim Hakları ve Temettüler Nasıl
Muhasebeleştirilir?
İşletmenin varlıklarının başkaları tarafından kullanımından
sağlanan faiz, isim hakları ve
temettülerden oluşan hasılat aşağıdaki koşullar yerine geldiğinde
muhasebeleştirilmelidir:
● işlemle ilgili ekonomik yararların işletmeye girişinin muhtemel
olması,ve
● hasılat tutarının güvenilir bir biçimde ölçülebilmesi durumunda.
Faiz, UMS 39 Finansal Araçlar: Tahakkuk ve Ölçüm standardında belirtildiği gibi etkin faiz
yöntemi kullanılarak muhasebeleştirilir.
İsim hakları, ilgili sözleşmenin ekonomik özü ile uyumlu olarak
tahakkuk esasına göre
muhasebeleştirilir.
Temettüler, hissedarların ödeme alma hakları ortaya çıktığında
muhasebeleştirilir.
UMS 18 Hasılat Standardı İle İlgili Soru /
Cevap Bölümü
Soru 1: XYZ şirketi bir makine üreticisi olup, ana ürünü genelde standart
bir modelde
satılmaktadır.
XYZ, ABC adındaki yeni bir müşteri ile standart ürününün modifiye
versiyonunun teslim
edilmesine yönelik bir sözleşme imzalamıştır. ABC, ürünü yeni
montaj hattına entegre etmek
isterken, aynı zamanda performansla ilgili tüm satıcı
şartnamelerini de yerine getirmeyi
istemektedir. ABC, yeni ürünün sağlıklı bir şekilde entegre
edilmemesi durumunda, makineyi
reddedebilirdi. Montaj süreci karmaşık ve yaklaşık iki hafta
sürecektir. Bu durumda hasılat ne
zaman muhasebeleştirilmelidir?
Cevap 1: Hasılatın muhasebeleştirilmesine ilişkin diğer tüm kriterler
karşılanmıştır. XYZ,
ürünün montajı ve kontrolü tamamlanana kadar hasılatın
muhasebeleştirilmesini ertelemiştir.
Hasılat genelde alıcı teslimatı kabul edip, montaj ve kontrol
işlemi tamamlandığında
muhasebeleştirilir. Bununla birlikte, hasılat aşağıdaki durumlarda
alıcının teslimatı kabulü
üzerine derhal muhasebeleştirilir:
• montajın esas itibariyle basit olması, ve
• kontrol işleminin sadece sözleşme fiyatlarının nihai
olarak belirlenmesi amaçlı
gerçekleşmesi.
Soru 2: Kartal A.Ş. bir uçuş okuludur. Derslere ilave olarak,
öğrencilerine yeni ve küçük
uçaklar satmaktadır. Kartal A.Ş. bu uçakları öğrencilerine
kendilerinin bağımsız olarak
alabileceklerinden daha düşük fiyata satmaktadır. Öğrenciler
fiyatın %20’sini peşin ödemek
durumundadırlar. Kartal A.Ş. bu miktarı aldığında üreticiye bir
sipariş gönderir. Teslimat
şartları uçağın modeline göre değişir ama teslimat yaklaşık üç
ayda gerçekleşir. Bu durumda
hasılat ne zaman muhasebeleştirilmelidir?
Cevap 2: Kartal A.Ş. aşağıda verilenler gerçekleşene kadar herhangi bir
hasılat
muhasebeleştirmemelidir:
• uçak öğrenciye teslim edilene kadar, ve
• bu işleme ait giderler (uçak iktisap maliyetleri)
muhasebeleştirilene kadar.
Öğrenciden alınan ve üreticiye ödenen tüm tutarlar peşin ödeme
olarak
muhasebeleştirilecektir.
Soru 3: Örnek A.Ş. kişisel ve evsel bakım ürünleri üreten çokuluslu bir
firmadır.
Müşterilerinden biri (A Ltd) kendisinden ürün alır ve bu ürünleri
yerel piyasada satar. 2002
yılında Örnek A.Ş. ve A Ltd, bir komisyon anlaşması imzalarlar, bu
anlaşmaya göre A Ltd
bundan böyle Örnek A.Ş.nin temsilcisi (acente) şeklinde hareket
edecektir.
Bu durumda Örnek A.Ş., hasılatı ne zaman muhasebeleştirmelidir ?
a) Örnek A.Ş., hasılatı mallar müşterinin deposuna teslim edildiği
zaman
muhasebeleştirmelidir.
b) Örnek A.Ş., hasılatı A Ltd. malları üçüncü bir tarafa sattığı
zaman
muhasebeleştirmelidir.
c) Hasılatın muhasebeleştirilmesi Örnek A.Ş. ile A Ltd. arasında
kararlaştırılan teslimat
şartlarına (CIF, FOB, vb.) bağlı olacaktır.
Cevap 3: (b) Örnek A.Ş., hasılatı A Ltd. malları üçüncü bir tarafa sattığı
zaman
muhasebeleştirmelidir. Örnek A.Ş. geliri muhasebeleştiremez, çünkü
A Ltd. bir acente olarak
iş yapmaktadır. Bu nedenle, Örnek A.Ş. mülkiyete ait risk ve
getirileri elinde tutmuştur.
Soru 4:
Büyük Mağaza Avustralya’da kurulmuş büyük bir satış mağazasıdır.
Şirketin yazılı
politikasında müşterinin memnun olmaması durumunda satın alma
maliyetini iade edecekleri
ifade edilmektedir. Bu politikanın uygulandığı azami süre satın
alma işleminden sonra bir
aydır.
Bu durumda hasılatın ne zaman muhasebeleştirilmesi gerektiğini
düşünüyorsunuz?
a) Büyük Mağaza, hasılatı ürün iadeleri hakkında bilgi eline
geçtiğinde, satış tarihinden
bir ay sonra muhasebeleştirmelidir.
b) Büyük Mağaza, hasılatı iadeler için bir yükümlülüğü güvenilir
bir biçimde tahmin
edebiliyorsa satış tarihinde muhasebeleştirmelidir.
c) Büyük Mağaza hasılatı, iadeler için bir yükümlülüğü güvenilir
bir biçimde tahmin
edip edemediğine bakılmaksızın satış tarihinde
muhasebeleştirmelidir.
Cevap 4: (b) Büyük Mağaza hasılatı, tüm diğer muhasebeleştirme
kriterlerinin yerine
getirildiği ve önceki tecrübelere ve diğer ilgili unsurlara
dayanarak iadeler için bir
yükümlülük olduğu varsayımıyla satış anında muhasebeleştirmelidir.
Yukarıda sağlanan bilgiler, ilgili standardın uygulaması hakkında
genel bir bilgi sağlamak
amacıyla sunulmuştur ve standardın bütününün yerini tutmazlar. Bu
uygulama örneğinde
standardın “sunum” ve “açıklama” gerekliliklerine detaylı olarak
yer verilmemiştir. Bu
konularda daha detaylı bilgi için “UFRS Sunum ve Açıklama Kontrol
Listeleri”ne
başvurabilirsiniz. Bu kontrol listeleri, kullanıcıya Uluslararası
Finansal Raporlama
Standartları'nın ("UFRS") "Sunum" ve
"Açıklama" gerekliliklerinin yerine getirildiğinin
belirlenmesinde yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır.
“UFRS Sunum ve Açıklama Kontrol Listeleri”ne ulaşmak için tıklayınız.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder